Celem projektu Wsie Warszawy jest stworzenie bazy uporządkowanej wiedzy o historii przestrzennej Warszawy i pokazującej jej różnorodność na wielu poziomach. Warszawa rozrastając się wchłaniała kolejne wsie i tereny wiejskie. W ich miejsce pojawiała się zurbanizowana tkanka wielkomiejska, ogromne osiedla mieszkaniowe, ulice i trasy szybkiego ruchu, dzielnice przemysłowe i biurowe. Chcemy nazwać te wsie, przywrócić je pamięci, a także uzmysłowić, jak historia upraw i roślin, zwierząt i ludzi, jest obecna w tożsamości miasta, jak wpływa na różnorodność poszczególnych miejsc na mapie Warszawy i na jej mieszkańców.
Wsie Warszawy w planie społecznym odnoszą się także do różnorodności tożsamości mieszkańców i mieszkanek Warszawy – zwyczajowo stolica przyciąga osoby z całego kraju, także te wywodzące się z terenów wiejskich. Badając historię Warszawy i transformowania wiejskości w miejskość, będziemy się przyglądać nie tylko aspektom przestrzennym, ale także społecznym, wpływającym na charakterystykę mieszkańców stolicy. Szczególnie interesują nas przyszłe scenariusze, mieszanie porządków, miejskie farmy, sięganie do tradycyjnych metod zapewniania dobrostanu i bezpieczeństwa żywnościowego z jednej strony, a z drugiej przystosowanie ich do dzisiejszych potrzeb i wyobrażeń, aktywne praktykowanie na niekiedy niejasnej granicy miasta i wsi.
Na pierwszym planie pozostałości zabudowań dawnej wsi Służew ukryte za drzewami owocowymi. Za nimi osiedle Służew nad Dolinką, 2025, fot. archiwum Bęc Zmiany
W ramach projektu skoncentrujemy się nie tylko na wątkach historycznych, ale także architektonicznych, krajobrazowych, społecznych i przyrodniczych. Wątki te zostaną szerzej omówione w ramach spacerów odkrywających wiejskie korzenie, które odbędą się w sierpniu i wrześniu 2025 roku w czterech różnych lokacjach oraz w trakcie podsumowujących wykładów i dyskusji. Rezultatem działań będzie mapa wsi dawniej istniejących na terenie dzisiejszej Warszawy wraz z ich opisem oraz strona internetowa.
Projekt Fundacji Bęc Zmiana jest współfinansowany przez m.st. Warszawa w ramach programu „Różnorodna Warszawa”
Kuratorka: Bogna Świątkowska
Koordynacja i promocja: Paula Polak
Identyfikacja graficzna: Aleksandra Sowińska
Strona internetowa: Michał Szota
Współpraca: Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi
Partnerstwo: Fundacja Działań i Badań Miejskich Puszka
Patronat medialny: NN6T
Czego nie wiemy o wsiach Warszawy? Dyskusja 2.07.2025
Warszawa rozrastając się wchłaniała kolejne wsie i tereny wiejskie. W ich miejsce pojawiała się zurbanizowana tkanka wielkomiejska, ogromne osiedla mieszkaniowe, ulice i trasy szybkiego ruchu, dzielnice przemysłowe i biurowe. Postarajmy się nazwać te wsie, przywrócić je pamięci, a także uzmysłowić jak historia upraw i roślin, zwierząt i ludzi, jest obecna w tożsamości miasta, jak wpływa na różnorodność poszczególnych miejsc na mapie Warszawy i na jej mieszkańców.
W dyskusji udział wezmą: Małgorzata Jaszczołt (Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi), Magdalena Krzosek (Fundacja Puszka), Mikołaj Madurowicz (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Towarzystwo Przyjaciół Warszawy), Jerzy Szałygin (Fundacja Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego „Terpa”, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków) oraz Anka Wandzel (Spółdzielcza Farma MOST). Prowadzenie: Bogna Świątkowska (Fundacja Bęc Zmiana).
Start: godz. 18:00, środa 2 lipca 2025
Miejsce: Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, ul. Krakowskie Przedmieście 66
Biogramy:
Małgorzata Jaszczołt – pełnomocnik Dyrektora w Narodowym Instytucie Kultury i Dziedzictwa Wsi. Absolwentka etnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1993) i Podyplomowego Studium Muzeologicznego UJ (2006); wieloletni kustosz w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (od 1995), opiekun kolekcji gospodarki podstawowej i rzemiosł. Interesuje ją szczególnie tematyka związana z rzemiosłem i rękodziełem w kontekście historycznym oraz współczesnym, wystawiennictwo muzealne, film etnograficzny oraz muzealnictwo prywatne. Bliskie są jej kwestie związane z lokalnymi tożsamościami. Prowadziła badania terenowe związane z rzemiosłem i rękodziełem, oraz wsiami na warszawskim Ursynowie. Autorka i współautorka wielu wystaw, dokumentów filmowych, artykułów naukowych i popularnonaukowych muzealnych oraz wpisach na blogach instytucjonalnych. Jest autorką koncepcji filmów Wsie Ursynowa (cz. I Introspekcje, cz. II Nostalgicznie, cz. III Społeczność), współautorką książki (z Jerzym Szałyginem i Julią Włodarczyk) Ursynów z pamięci. Szkice etnograficzne (2014) oraz (z Jerzym Szałyginem) Ursynów lokalny. Pod miejską tkanką (2018).
Magdalena Krzosek – projektantka i badaczka środowiskowych historii, miejska ogrodniczka. Specjalizuje się w opiece nad zielenią, realizacji działań w przestrzeni publicznej oraz współpracy z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi. W Fundacji Puszka współtworzy inicjatywę Miastozdziczenie oraz Społeczne Archiwum Warszawskiej Przyrody. Na Uniwersytecie Warszawskim prowadziła autorskie zajęcia, m.in. „Od sztuki ziemi do designu spekulatywnego”, „Miasto-ogród. Instytucje i praktyki oddolne”, „Między naturą a zielono-błękitną infrastrukturą. Przykład Warszawy” czy „Plantopia. Kulturowe spojrzenia na relacje ludzi i roślin” (2021-2024). Autorka publikacji, wykładów i warsztatów poświęconych relacjom przyrody, ludzi i miasta. We współpracy z Biurem Kultury m.st. Warszawy przygotowała raport „Kultura dla Natury” (2023) poświęcony edukacji przyrodniczej w stołecznym sektorze kultury. Prowadzi pracownię projektową Mikroklimaty (https://mikroklimaty.com/). Wychowała się na lubelskiej wsi.
Jerzy Szałygin – etnograf, konserwator zabytków, muzealnik, od początku pracy zawodowej (1988) związany z ochroną zabytków w Polsce. Pracownik instytucji związanych z ochroną i opieką nad zabytkami. Wieloletni wykładowca akademicki studiów dziennych i podyplomowych m.in. na Uniwersytecie Warszawskim, Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego oraz Akademii Nieświeskiej w Mińsku na Białorusi. Działacz społecznych organizacji oraz fundacji zajmujących się ochroną zabytków w Polsce, prezes Fundacji Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego Terpa, wieloletni wiceprezes ZG Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków. Uczestnik prac polskich i międzynarodowych komisji konserwatorskich ds. rewaloryzacji i konserwacji zabytków, koordynator i realizator ponad 50 projektów związanych z ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granicą. Trzykrotnie mianowany rzeczoznawcą Ministra Kultury (obecnie: Rzeczoznawca Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie architektura i budownictwo, specjalności architektura i budownictwo drewniane). Autor i współautor pięciu książek (w tym dwóch dotyczących dziedzictwa warszawskiego Ursynowa stanowiących efekt wieloletnich, zespołowych badań nad dziedzictwem tej najmłodszej warszawskiej dzielnicy), ponad dwustu pięćdziesięciu opracowań i artykułów z dziedziny etnografii, ochrony i popularyzacji zabytków oraz ponad 500 dokumentacji obiektów zabytkowych. Trzykrotny stypendysta Ministra Kultury (1999, 2003, 2010). Otrzymał dwukrotnie Złotą Odznakę za Opiekę nad Zabytkami (1998, 2002), Brązowy i Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” (2011, 2021), Złoty Krzyż Zasługi (2013). Rzeczoznawca Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków ds. oceny ochrony dóbr kultury i ochrony nieruchomych dóbr kultury, specjalista ds. ewidencji, zaleceń i wytycznych konserwatorskich obiektów zabytkowych.
Mikołaj Madurowicz – doktor habilitowany, badacz miasta, geograf, varsavianista, genealog. Pracownik Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, redaktor naczelny czasopisma „Prace i Studia Geograficzne”, przewodniczący Komisji Historycznej Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, prezes Stowarzyszenia „Myśl i Twórz”. Naukowo zajmuje się miastem, kartografią literacką i metodologią badań. Autor i redaktor książek, autor blisko stu artykułów naukowych, popularnonaukowych i zupełnie nienaukowych. Był inicjatorem i współorganizatorem cyklu interdyscyplinarnych konferencji naukowych pt. „Współczesna przestrzeń miejska” (2006–2021). Współprowadzi cykl Seminariów Warszawskich. Jest członkiem zarządu Komisji Historii Geografii Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Wyróżniony Odznaką Honorową Zasłużonego dla Warszawy (2023) przyznawaną przez Radę Warszawy za działalność na rzecz miasta.
Anka Wandzel – eseistka, antropolożka, matka dwójki dzieci, członkini spółdzielczej farmy MOST. Autorka tekstów o splotach środowiska, kultury i pracy opiekuńczej w „Dwutygodniku”, „Miesięczniku Znak”, „Przekroju” i „Ładnym Bebe”. W 2024 roku otrzymała stypendium literackie m.st. Warszawy i uczestniczyła w rezydencji artystycznej „Wspólne pole” w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek U-jazdowski. Od 2023 roku prowadzi na „Oko.press” cykl opowieści „Rośliny zza rogu” o miejskich drzewach i chwastach. Wcześniej studiowała i wykładała w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i była laureatką nagród Fundacji GESSEL dla Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki. Urodzona w 1990 roku w Poznaniu, od dwudziestu pięciu lat mieszka w Warszawie, gdzie czyta, gotuje i łazi z dziećmi po mieście, poszukując po krzakach nadziei w dobie zmian klimatu. Autorka książki Sztuka przetrwania (wyd. Karakter/Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie), w której przedstawia kulisy projektów ekologicznych znanych polskich artystek (Joanny Rajkowskiej, Diany Lelonek, Karoliny Grzywnowicz, Cecylii Malik i innych).
Czego nie wiemy o wsiach Warszawy? Dyskusja 2.07.2025, fot. Aleksandra Mleczko
Czego nie wiemy o wsiach Warszawy? Dyskusja 2.07.2025, fot. Aleksandra Mleczko
Czego nie wiemy o wsiach Warszawy? Dyskusja 2.07.2025, fot. Aleksandra Mleczko
Czego nie wiemy o wsiach Warszawy? Dyskusja 2.07.2025, fot. Aleksandra Mleczko
Czego nie wiemy o wsiach Warszawy? Dyskusja 2.07.2025, fot. Aleksandra Mleczko
Wieś, uzdrowisko, miasto liniowe – spacer po fragmencie Linii Otwockiej w Radości
Zapisy przez formularz
https://forms.gle/T9TcFjFNZqYDMsjL8Łukasz Drozda – politolog i urbanista, doktor nauk o polityce publicznej. Adiunkt na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji UW, a także wykładowca współpracujący ze School of Ideas Uniwersytetu SWPS i Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej. Badacz wizytujący na Kijowskim Narodowym Uniwersytecie Architektury i Budownictwa (2021), w Instytucie Leibniza ds. Geografii Regionalnej w Lipsku (2022) oraz na Uniwersytecie Tallińskim (2024). Autor wielu publikacji, w tym książek „Dziury w ziemi. Patodeweloperka w Polsce” (Czarne, 2023), „Miejskie strachy. Miasto 15-minutowe, 5G i inne potwory” (Wyd. Krytyki Politycznej, 2024), „The Non-Post-Socialist City. Urban Policymaking in Central and Eastern Europe” (Routledge, 2026). W swoich badaniach interesuje się przede wszystkim konfliktami społecznymi wokół polityki miejskiej, urbanistycznym populizmem i procesami urbanizacyjnymi zachodzącymi na obszarze państw dawnego bloku wschodniego. Siedemnaście pierwszych lat swojego życia spędził w warszawskiej Radości.
Ostatni blok w Warszawie – spacer po Bródnie
Zapisy przez formularz
https://forms.gle/T9TcFjFNZqYDMsjL8Agnieszka Rasmus-Zgorzelska – absolwentka anglistyki, gdzie zainteresowała się między innymi teorią tłumaczenia jako komunikacji międzykulturowej, oraz podyplomowej urbanistyki. Współtwórczyni i szefowa Fundacji Centrum Architektury, kuratorka, wydawczyni, redaktorka, dziennikarka i tłumaczka. Prowadzi projekty wydawnicze, jest kuratorką wydarzeń artystycznych i edukacyjnych związanych z popularyzowaniem wiedzy o architekturze, a także budowaniem mostów między dyscyplinami sztuki oraz między światem specjalistów i amatorów.
Zawady – spacer po Wilanowie
Zapraszamy na trzeci z cyklu czterech spacerów odbywających się w ramach projektu „Wsie Warszawy”.
Wilanów to miejsce, w którym jak w soczewce skupiają się procesy charakterystyczne dla współczesnej Warszawy – zwłaszcza jej dynamicznie zmieniających się dzielnic peryferyjnych. Jednocześnie to przestrzeń wyjątkowa ze względu na obecność dawnej rezydencji królewskiej. Przez stulecia historia Wilanowa była spleciona z historią pałacu, a okoliczne wsie pełniły funkcję zaplecza żywnościowego dworu. Jeszcze w 1951 roku, gdy Wilanów włączano do Warszawy, był gminą wiejską z najwyższym w mieście odsetkiem ludności utrzymującej się z rolnictwa i leśnictwa. Pierwsze zmiany przyszły w latach 70., ale niemal całkowita urbanizacja nastąpiła dopiero po 1989 roku, w okresie transformacji ustrojowo-gospodarczej. Dziś Wilanów to przestrzeń kontrastów. Z jednej strony – Zawady, Kępa Zawadowska, czy – jeszcze dalej – Powsinek i Powsin, gdzie wciąż obecne są resztki wiejskiego krajobrazu i silna lokalna tożsamość. Z drugiej – zaprojektowane od podstaw Miasteczko Wilanów z nowymi mieszkańcami, przeważnie z klasy średniej. Między tymi światami istnieją napięcia: językowe, społeczne, symboliczne. Starsi mieszkańcy potrafią nazwać nowych „burakami” – nawiązując do dawnych upraw na tych terenach, dziś zastąpionych apartamentowcami. Te lokalne konflikty są odbiciem głębszych przemian, jakie zaszły w Warszawie po 1989 roku – przekształceń klasowych, zmian przestrzennych i nowego rozumienia miejskiej tożsamości.
Zapisy przez formularz
https://forms.gle/T9TcFjFNZqYDMsjL8Prowadząca:
Justyna Orchowska – socjolożka, adiunktka w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG na Uniwersytecie Warszawskim. Jej zainteresowania badawcze obejmują socjologię miasta i mieszkalnictwa. Autorka i współautorka publikacji naukowych i eksperckich, w tym książki „Białe plamy. Mieszkańcy Warszawy o usługach publicznych” (Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2022). Od 2014 roku związana ze Stowarzyszeniem Miasto jest Nasze.
Na południe: Farma MOST i Urzecze
Zapraszamy na czwarty z cyklu czterech spacerów odbywających się w ramach projektu „Wsie Warszawy”.
Farma MOST to 3,6 ha na warszawskich Siekierkach. Teren po dawnych ogródkach działkowych a jeszcze wcześniej – polach uprawnych. W ewidencji gruntów uparcie grunty rolne. MOST to przestrzeń, w której testujemy i rozwijamy ideę agriparku – miejskiego obszaru produkcji żywności, edukacji i odbudowy relacji z krajobrazem.
Podczas spaceru opowiemy, jak wcielamy tę ideę w życie. Pokażemy nasze praktyki związane z metabolizmem farmy: od cyrkulacji zasobów, przez metody upraw, po działania wokół gatunków inwazyjnych. Opowiemy o roli spółdzielni oraz reprezentacji osoby przyrodniczej w strukturach zarządzania.
Opowiemy szerzej o okolicy w której działamy czyli historycznym Urzeczu, rozciągającym się w dolinie Wisły od Mokotowa po Górę Kalwarie; o krajobrazie i historii tego miejsca jako przykładzie strefy żywicielskiej opartej o bioregiony otaczające miasto; o presji na tereny rolnicze i miejskiej agroekologii.
Zapisy przez formularz
https://forms.gle/T9TcFjFNZqYDMsjL8Prowadzący:
Maciej Łepkowski – doktor w Katedrze Architektury Krajobrazu SGGW, członek zespołu Ekopolis w CoopTech Hub, zaangażowany w tematy rozwoju przestrzennego miast w aspekcie przyrodniczym i żywnościowym. Od lata związany z inicjatywą Otwarty Jazdów. Członek zarządu fundacji Pracownia Dóbr Wspólnych, współtwórca programu wsparcia ogrodnictwa społecznościowego Bujna Warszawa oraz wielu inicjatyw edukacyjnych i badawczych w tym zakresie. Swój doktorat poświęcił tematyce nieużytków i nieformalnych terenów zieleni w mieście. Obecnie współtworzy Spółdzielczą Farmę MOST na warszawskich Siekierkach.
Wsie Warszawy: przeszłość i przyszłość. Dyskusja 6.11.2025
Mamy nadzieję na wspólną dyskusję i refleksję nad tym, czego potrzeba w dalszym przyglądaniu się wsiom Warszawy — tym historycznym, współczesnym, a także tym, które dopiero nadejdą.
Miejsce: Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, ul. Krakowskie Przedmieście 66