Opolno-Zdrój to byłe miasteczko uzdrowiskowe, położone na skraju odkrywkowej kopalni węgla brunatnego „Turów”, w transnarodowym regionie Zgorzeleckim (Górne Łużyce), na styku granic Polski, Czech i Niemiec. Kiedyś miejsce znane z wód mineralnych i leczniczego błota, dzisiaj zmaga się ze społecznymi, ekonomicznymi, politycznymi i środowiskowymi konsekwencjami dekad działalności przemysłu wydobywczego.

W związku z międzynarodowym sporem wokół kopalni Turów i wciąż toczącymi się postępowaniami sądowymi, a także nieuchronnie zachodzącą w całej Europie transformacją energetyczną i widmem zamknięcia odkrywki stajemy w obliczu pytania o przyszłość – jak może wyglądać życie w Opolnie-Zdroju, i szerzej całym regionie, gdy nie będzie już zorganizowane wokół wydobycia węgla?

Konferencja Opolno-Zdrój to przyszłość! Od konceptualnych plenerów do sprawiedliwej transformacji wyniknęła z kilkuletniego zaangażowania grupy artystek i artystów związanych z Biurem Usług Postartystycznych w pracę ze społecznością Opolna-Zdroju. Podczas wydarzenia odbyły się pokazy, wystąpienia i panele dyskusyjne, w których wzięli udział przedstawiciele lokalnej społeczności; polscy, czescy i niemieccy aktywiści; ekspertki i eksperci oraz twórcy i badaczki działające w regionie. Uczestnicy rozmawiali o złożonej przeszłości, trudnej teraźniejszości i niepewnej przyszłości tego miejsca oraz o tym, jak z jego perspektywy wyglądają kwestie środowiskowych i społecznych kosztów przemysłu wydobywczego, kryzysu klimatycznego oraz transformacji energetycznej. Goście przyjrzeli się także działaniom realizowanym w Opolnie-Zdroju przez ostatnie 4 lata i dyskutowali, jak za pomocą narzędzi i praktyk (post)artystycznych można reagować na kryzys klimatyczny; pobudzać wyobraźnię i spekulować o przyszłości oraz wspierać procesy transformacji energetycznej, społecznej i kulturowej.

Dlaczego Opolno-Zdrój?

O miejscowości głośno zrobiło się głośno na początku 2021 roku, gdy czeski rząd zaskarżył w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej decyzję o przedłużeniu wydobycia w odkrywce “Turów” do 2044 roku Oznaczało to zniknięcie z powierzchni ziemi połowy pełnego zabytkowej architektury uzdrowiskowej Opolna-Zdroju; eskalację problemów i napięć trapiących lokalną społeczność oraz dalsze zanieczyszczanie środowiska i degradowanie krajobrazu. Choć w 2022 roku rządy Polski i Czech oficjalnie podpisały ugodę, to spór o “Turów” wciąż trwa – w sądach toczą się postępowania dotyczące skarg składanych m.in. przez polskie organizacje klimatyczne i ekologiczne oraz niemieckie miasto Żytawa. Obecna koncesja kopalni jest ważna do końca 2026 roku. O dalszych losach odkrywki, Opolna-Zdroju i innych okolicznych miejscowości zdecyduje wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz kierunek, jaki w najbliższych latach przyjmie regionalna, polska i unijna polityka klimatyczna i energetyczna.

Opolno-Zdrój to także miejsce niezwykle istotne dla historii polskiej sztuki. To właśnie tam w lipcu 1971 roku, odbył się pionierski, pierwszy ekologiczny plener artystyczny pt. Ziemia Zgorzelecka 1971: Nauka i sztuka w procesie ochrony naturalnego środowiska człowieka. W sympozjum wzięły udział najważniejsze polskie artystki i artyści, naukowczynie, eksperci oraz przedstawiciele społeczności lokalnej – mieszkańcy miejscowości, górnicy, dyrekcja kopalni. Wydarzenie było w całości poświęcono problematyce ekologicznej, stając się jednym z momentów założycielskich dla rodzącej się wtedy w polskim świecie twórczym świadomości środowiskowej. Bezpośrednia bliskość kopalni, elektrowni i industrialnego krajobrazu oraz program pleneru inspirowały artystki i artystów do tworzenia ekologicznych wypowiedzi artystycznych, a także prowadzenia dyskusji na temat relacji człowieka i środowiska.

Biuro Usług Postartystycznych (Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana) od 2021 roku współpracuje ze społecznością Opolna-Zdroju, organizując zgromadzenia i rezydencje artystyczne, działania edukacyjne, warsztaty i wydarzenia integracyjne, które nawiązują do historycznego pleneru oraz starają się odpowiadać na wyzwania stojące przed miasteczkiem. BUP działa razem z aktywnymi w regionie badaczami i aktywistami klimatycznymi z Polski, Niemiec i Czech. Używa sztuki i kultury jako siły napędzającej dyskusje na temat trudnej przeszłości i niepewnej przyszłości tego miejsca oraz wspierającej trudny proces transformacji. Umożliwia artystom uważną i wrażliwą współpracę z lokalną społecznością oraz wykorzystujemy narzędzia artystyczne, twórczą wyobraźnię i metody spekulacji do wspólnego tworzenia wizji sprawiedliwej, zrównoważonej i pięknej przyszłości dla całego regionu. Czerpie z bogatej historii i unikalnych cech Opolna-Zdroju – jego przeszłości jako uzdrowiska i ośrodka turystycznego, długiego okresu socjalistycznej modernizacji opartej o górnictwo i przemysł, ponadnarodowego charakteru regionu, a także wspomnień i działań z pleneru z 1971 roku. Głównym celem działań BUP w Opolnie-Zdroju jest wzmocnienie współpracy ponadnarodowej, wsparcie społecznych i kulturowych aspektów procesu sprawiedliwej transformacji regionu oraz wytworzenie wraz z mieszkańcami miejscowości możliwej wizji przyszłości dla tego miejsca.

Biuro Usług Postartystycznych to jednostka funkcjonująca w ramach struktury Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana, której celem jest wspieranie działaniami artystycznymi ruchów społecznych i politycznych oraz wzmacnianie różnych form aktywizmu.

Projekt zrealizowany pod opieką Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana dzięki wsparciu finansowemu Sigrid Rausing Trust i European Cultural Foundation, we współpracy ze Stowarzyszeniem „Na Trójstyku” i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski.