Publikacja "Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole?"

Czym jest publikacja Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole?

To narzędzie, które posłuży edukatorom, pracownikom instytucji kultury i artystom jako zasób wiedzy i wsparcie w budowaniu języka reagowania na coraz powszechniejsze przejawy przemocowych, wykluczających, (neo)faszystowskich i alt-prawicowych praktyk oraz dyskursów. Jej celem jest przekazanie czytelniczkom wiedzy oraz szeregu praktycznych narzędzi (edukacyjnych, dyskursywnych, twórczych, prawnych) pozwalających odpowiedzieć na przejawy tego rodzaju postaw, wypowiedzi i zachowań w najbliższym otoczeniu – zawodowym, społecznym, rodzinnym czy instytucjonalnym. 

Kto stworzył treści do poradnika?

Książka powstaje pod opieką interdyscyplinarnego zespołu redakcyjnego, w skład którego wchodzą badacze, pracowniczki sektora kultury, artystki, edukatorzy i dziennikarze. Na jej treść składają krótkie eseje analizujące kluczowe pojęcia organizujące współczesny dyskurs (neo)faszystowski i alt-prawicowy; ilustrowane komiksami i grafikami rozmówki, pokazujące jak reagować na często spotykane wykluczające i przemocowe ataki; poradnik prawny; zestaw antyfaszystowskich wypowiedzi artystycznych oraz krotkie scenariusze twórczych ćwiczeń edukacyjnych. 

Autorki i autorzy tekstów: Katarzyna Chmielewska, Kamila Ferenc, Agnieszka Graff, Elżbieta Korolczuk, Michał Kozłowski, Tomasz S. Markiewska, Stanisław Obirek, Magdalena Szpecht, Aleksy Wójtowicz..

Artyści i artystki: Małgorzata Mycek, Elektra KB, Joanna Sarnecka, Kuba de Barbaro, Alevtina Kakhidze, Tomek Paszkowicz, Małgorzata Gurowska & Agata Szydłowska, Kaja Kusztra & Agata Wrońska, Adam Kozicki, Mateusz Kowalczyk.

Premiera książki

W dniu 20 grudnia 2022 o 19:00 zapraszamy do warszawskiej Klubojadalni Młodsza Siostra (ul. Dobra 14/16) na „antyfaszystowkskiego nie-śledzika”, w ramach którego odbędzie się premiera publikacji „Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole?”.

Gdzie można dostać publikację?

Publikacja w fomie cyfrowej jest dostępna tutaj. W formie drukowanej publikacja będzie dostępna w księgarni Bęc Zmiana a także wybranych instytucjach w całej Polsce na początku 2023 roku. Więcej szczegółów na temat dystrybucji publikacji udostępnimy wkrótce.

Warsztaty

Premierze książki, towarzyszyć będą oparte o jej treść warsztaty, realizowane w wybranych instytucjach w różnych miastach Polski w I kwartale 2023 roku. Będą one skierowane zarówno do pracowników instytucji, jak i publiczności. Więcej szczegółów na temat warsztatów udostępnimy wkrótce.

Projekt „Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.

Opolno to przyszłość!

W lipcu 1971 roku w Opolnie-Zdroju, dawnej miejscowości uzdrowiskowej, graniczącej z odkrywką niesławnej Kopalni Węgla Brunatnego Turów, odbył się pionierski, pierwszy w historii sztuki polskiej ekologiczny plener artystyczny zatytułowany Ziemia Zgorzelecka: Nauka i sztuka w procesie ochrony naturalnego środowiska człowieka. W wydarzeniu, które wpisywało się w niezwykle żywą w latach 60. i 70. tradycję plenerów artystycznych, wzięli udział artyści i artystki, naukowcy oraz przedstawiciele społeczności lokalnej — mieszkańcy i mieszkanki Opolna-Zdroju, górnicy, władze kopalni.

Organizatorzy na miejsce spotkania celowo wybrali Opolno-Zdrój — dawne uzdrowisko cierpiące z powodu sąsiedztwa kopalni i ogromnej elektrowni, położone w miejscu, w którym środowisko zostało w brutalny sposób przekształcone przez człowieka. Bezpośrednia bliskość industrialnego krajobrazu oraz program pleneru inspirowały artystki i artystów nie tylko do tworzenia ekologicznych w formie i treści wypowiedzi artystycznych, ale także dyskusji z zaproszonymi gośćmi – zarówno naukowcami, politykami jak i przedstawicielami kopalni – na temat zagrożeń wiążących się z dalszym rozwojem cywilizacji ludzkiej.

Latem 2021 roku, w okrągłą, 50. rocznicę historycznego pleneru, artystki, badaczki, pracownicy kultury i aktywiści związani z Biurem Usług Postartystycznych odwiedzili Opolno-Zdrój by wraz z lokalną społecznością kontynuować procesy rozpoczęte w 1971 roku. Uczestnicy pleneru Opolno 2071 poprzez aktywności artystyczne, edukacyjne, społeczne i integracyjne wspierali działania aktywistów klimatycznych wokół kopalni Turów, prowadzili dyskusję na temat relacji człowieka ze środowiskiem oraz zmieniającej się roli i kształtu sztuki ekologicznej w XXI wieku, a także zabrali głos w publicznej debacie na temat kryzysu ekologicznego i klimatycznego oraz sprawiedliwej transformacji regionu.

Zaangażowanie Biura w Opolnie-Zdroju nie skończyło się na pojedynczych, rocznicowych odwiedzinach. Wokół pleneru wytworzyła się społeczność osób, które postanowiły kontynuować współpracę z miejscowością, traktując ją jako złożony nauturokulturowy byt, na który składają się jej historia (w tym dziedzictwo pleneru z 1971 roku), trudna teraźniejszość i niepewna przyszłość, ludzcy i więcej-niż-ludzcy mieszkańcy, architektura, krajobraz, kultura a także sytuacja społeczna, polityczna, ekonomiczna i ekologiczna. Poprzez różnorodne aktywności — badania, spotkania, wspólne projekty i działania (post)artystyczne Biuro podtrzymuje i rozwija relacje z Opolnem-Zdrojem, wspierająć mieszkańców kompetencjami artystycznymi i twórczą wyobraźnią. Artystki, badacze i aktywiści pomagają w pozyskiwaniu grantów na lokalne działania, stworzyli portfolio miejscowości oraz propagują dalej jej historię w świecie sztuki i kultury. Ostatecznym celem współpracy jest wydanie eksperymentalnego przewodnika po Opolnie-Zdroju i okolicach oraz spełnienie największego marzenia sołtyski Ani Wilczyńskiej — otwarcie na miejscu centrum rezydencji artystycznych.

Pod koniec lipca 2022 roku Biuro zorganizowało drugą edycję pleneru w Opolnie-Zdroju. Hasło przewodnie: Opolno to przyszłość!, pojawiło się na banerze niesionym przez uczestniczki i uczestników podczas uroczystej parady, która zwieńczyła pierwszą edycję pleneru. W 2022 roku sytuacja w regionie Turowa jest już inna niż rok wcześniej: gorący spór pomiędzy Polską a Czechami został pozornie rozwiązany, a kopalnia i elektrownia nadal funkcjonują, wywierając katastrofalny wpływ na sytuację społeczną, polityczną, ekonomiczną i ekologiczną okolic. Ze względu na decyzję o kontynuacji działalność kompleksu energetycznego region nie otrzyma pieniędzy z unijnego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, a w związku z pełną rosyjską inwazją na Ukrainę i wykorzystywaniem przez Rosji paliw kopalnych jako broni w konflikcie, zmieniła się społeczna ocena funkcjonowania odkrywki.

Poprzez swoje działania uczestniczki i uczestnicy pleneru Opolno to przyszłość! zastanawiali się, czy w kontekście diametralnie pogarszającej się sytuacji środowiskowej i energetycznej, rosyjskiej inwazji oraz rozczarowującej polityki klimatycznej Polski i Unii Europejskiej, adaptacja i sprawiedliwa transformacja regionu są wciąż możliwe; wyobrażali sobie jaką rolę może odegrać sztuka w tym procesie oraz spekulowali, czy Opolno-Zdrój rzeczywiście może stać się laboratorium sprawiedliwej i ekologicznej przyszłości, tak jak wyobrażali to sobie artystki i artyści w 1971 roku.

W 2022 roku plenerowe wydarzenia skupiały się wokół dwóch miejsc: kawiarenki Wypoczęty Kuracjusz działającej na świeżym powietrzu przed wiejską świetlicą oraz częściowo spalonego budynku dawnej biblioteki, w którym w przyszłości ma powstać centrum rezydencji artystycznych. W prowadzonym wspólnymi siłami, nawiązującym do zdrojowej historii Opolna Wypoczętym Kuracjuszu przez cały plener serwowane były przekąski, ciasta i napoje. Służył on także jako punkt startowy spacerów, przestrzeń warsztatowa oraz miejsce spożywania wspólnych posiłków. Z kolei w zrujnowanej dawnej bibliotece funkcjonowało kino prowadzone przez mieszkających w Zittau Magdalenę Becht i Michała Barylskiego oraz rozwijająca się w czasie wystawa, do której w trakcie trwania pleneru dodawane były kolejne prace, efekty warsztatów, zdjęcia i obiekty.

Program pleneru był bardzo bogaty, uczestniczki i uczestnicy zrealizowali w ciągu kilku dni szereg warsztatów, spacerów, wydarzeń kulturalnych i działań twórczych. Plener symbolicznie otworzyło wspólne sprzątanie miejscowości. Julia Krupa poprowadziła ekofeministyczny spacer i warsztat zielarski oraz farbowała tkaniny naturalnymi metodami. Julia Ciunowicz wraz z chętnymi osobami przez cały plener plotła roślinny kilim. Ola Arent razem z lokalną społecznością mapowała roślinnych mieszkańców Opolna za pomocą aplikacji iNaturalist. Mieszkający w okolicy elektrowni Bełchatów Ewa Ber i Zbigniew Lasoń uczyli technik własnoręcznego mlekowania i wypalania ceramicznych naczyń. Patrycja Stefanek poprowadziła wegańskie warsztaty kulinarne, podczas których wspólne gotowanie przenikało się z dzieleniem osobistymi historiami dotyczącymi tradycyjnych, rodzinnych przepisów i dań.

Alicja Kochanowicz i Maciej Kwietnicki rozwiesili w przestrzeni Opolna-Zdroju fotografie z pleneru w 2021 roku, wykonane przez dzieci w ramach warsztatu fotograficznego. W 2022 roku powtórzyli to działanie – dzieci znów otrzymały jednorazowe aparaty, którymi dokumentowały plenerowe zdarzenia. W kinie odbył się m.in. pokaz filmu Złoto Wojciecha Jerzego Hasa z 1962 roku, którego akcja dzieje się w trakcie budowy kopalni i elektrowni Turów. Obraz opowiada o złożonej historii regionu, jego głębokim związku z kombinatem energetycznym oraz wielkich marzeniach i nadziejach związanych z socjalistyczną modernizacją.

Olga Miękus i Karolina Pawelczyk zrealizowały w Opolnie-Zdroju warsztat oparty o międzynarodowy projekt Open Weather, prowadzony przez Sophie Dryer i Sashę Engelmann. W ramach Open Weather Sophie i Sasha uczą, jak za pomocą technologii DIY oraz darmowego oprogramowania samodzielnie odbierać sygnały z satelit orbitujących nad ziemią, uzyskując w ten sposób obraz Ziemi, czy dane na temat pogody. Jeszcze przed rozpoczęciem pleneru Olga i Karolina zostały przeszkolone przez Sashę, która przebywała na rezydencji w CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie, by przeprowadzić satelitarny warsztat w Opolnie-Zdroju. Wspólnie z dziećmi oraz nauczycielem geografii z miejscowej szkoły, panem Markiem Łabądziem, udało im się pobrać zdjęcia Ziemi z przelatujących nad Opolnem satelit. Anteny, urządzenia dekodujące, komputer, instrukcje oraz wiedza zostały przekazane szkole w Opolnie-Zdroju, w której od teraz warsztaty Opean Weather staną się częścią programu nauczania geografii — wszyscy uczniowie będą mogli dowiedzieć się jak samodzielnie zrobić zdjęcie swojego miejsca na Ziemi, widzianego z orbity.

Identyfikację wizualną pleneru Opolno to przyszłość! zaprojektowały Weronika Krupa i Paulina Woźniczka. Jej motywem przewodnim jest mandragora — roślina symbolizująca wszystko to, co mogłoby wyrosnąć w dziurze odkrywki po zamknięciu kopalni Turów. Artystki poprowadziły warsztat sitodrukowy, na którym chętni mogli nanieść mandragorowy wzór na swoje ubrania, torby czy tkaniny. Razem z mieszkańcami zaprojektowały także flagę dla Opolna-Zdroju, na której znalazły się spekulatywne wizje pokopalnianej przyszłości miejscowości. Joanna Łałowska i Michał Frydrych pomalowali przystanek autobusowy — od teraz osoby przyjeżdżające do Opolna-Zdroju wita nowoczesna, neoplastyczna kompozycja nawiązująca do projektu Flagi Ziemi. Maja Janczar przywiozła do Opolna obraz przedstawiający sołtyskę Annę Wilczyńską, nad którym pracowała od pleneru w 2021 roku.

Anna Ptak pokazała w Opolnie-Zdroju wideo powstałe w ramach performatywno-dokumentalnego projektu Landscapes & Bodies, przy którym pracowała jako dramaturżka. Razem z Anną Czaban i Mateuszem Kowalczykiem zorganizowali pokazy filmów dokumentalnych, zrealizowanych w technice 360°, które opowiadają o funkcjonowaniu przemysłu wydobywczego w Niemczech, Indonezji, Kongo i Estonii. Odbywały się one w specjalnie wybranych miejscach — w ruinach dawnego budynku łaźni zdrojowej i niecce nieczynnego, wyschniętego basenu. Chętne osoby – zarówno uczestniczki pleneru jak i mieszkańcy Opolna-Zdroju – mogły założyć gogle VR i na godzinę zanurzyć się w świat i historie osób, które, tak jak Opolnianie, zmagają się z problemami społecznymi, ekonomicznymi, politycznymi i ekologicznymi, żyjąc w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni i odkrywek.

W sobotni wieczór plenerowicze zostali zaproszeni do udziału w lokalnym święcie — rozgrywkach o Puchar Bogatyni w Futbolu Stołowym, organizowanych przez lokalny klub sportowy LKS Jaśnica Opolno-Zdrój oraz Ośrodek Sportu i Rekreacji w Bogatyni. W turnieju wystąpiła plenerowa reprezentacja, a uczestniczki i uczestnicy wspólnie ze Stowarzyszeniem na Trójstyku zorganizowali wegańskiego grilla oraz wzięli udział w potańcówce.

Symbolicznie plener Opolno to przyszłość! zakończył spacer śladami prac, które pojawiły się w przestrzeni Opolna-Zdroju, oraz oficjalne otwarcie wystawy w przestrzeni dawnej biblioteki, która na kilka dni stała się wymarzonym przez sołtyskę Annę Wilczyńską centrum rezydencji artystycznych. Wszystkie aktywności i działania zostały udokumentowane fotograficznie przez dzieci, oraz Dominika Augustyniaka i Alicję Kochanowicz. Z kolei węgierski badacz i artysta Gabor Ehrlich, razem z Janem Moszumańskim, wykonał dokumentację wideo plenerowych zdarzeń. Z nagrań Gabora powstanie krótki film dokumentalny, poświęcony temu jak w wobec współczesnych wyzwań i problemów społecznych, politycznych, ekonomicznych i ekologicznych zmienia się społeczna rola sztuki i artystek.

Plener Opolno to przyszłość! został organizowany przez Biuro Usług Postartystycznych – interdyscyplinarną jednostkę, która wspiera działaniami twórczymi ruchy społeczne i polityczne w celu wzmocnienia ich przekazu za pomocą środków artystycznych – we współpracy z przedstawicielkami społeczności Opolna-Zdroju: panią sołtys Anną Wilczyńską i Stowarzyszeniem Na Trójstyku.

Demonstracja Neoplastyczna

Biuro Usług Postartystycznych wsparło Demonstrację neoplastyczną!

Demonstracja neoplastyczna była częścią antywojennego pochodu Wiosna nasza – pożegnanie zimy, wyzysku i wojny, organizowanego m.in. przez Miasto Jest Nasze i Otwarty Jazdów. 20 marca, przeszedł on ulicami Warszawy stanowiąc wyraz poparcia dla wolnej Ukrainy i gest solidarności z ofiarami imperialistycznej polityki Rosji. Idea, jaka stoi za Demonstracją neoplastyczną skupia się na próbie zaszczepienia pozytywnego języka wizualnego za pomocą dobrze znanych narzędzi z obszaru sztuki i jej historii. Neoplastycyzm wraz ze swoją paletą opartą na kolorach podstawowych i geometrycznych podziałach powszechnie jest kojarzony jako symbol sztuki nowoczesnej – eleganckie dzieło sztuki, które doskonale wygląda na białej ścianie apartamentu lub galerii. Drogie i dalekie od zaangażowania społecznego. Jednak pomysł, który zrodził się ponad sto lat temu w głowie Pieta Mondriana i Theo van Doesburga (twórców i propagatorów neoplastycyzmu) był radykalnie inny. Neoplastycyzm był radykalnym głosem przeciwko tragizmowi życia i zgubnemu sentymentowi ku przeszłości – był próbą wprowadzenia harmonii i uczucia, spojrzeniem w przyszłość i możliwość zbudowania lepszego świata. Takiego, w którym wojny i imperia są przeszłością, za którą nikt nie tęskni.

Ponad sto lat później królikokaczki – członkinie i członkowie nieformalnego sojuszu pracujących w sztuce i kulturze, który stoi za Demonstracją neoplastyczną – wyprowadzają na ulice kilkadziesiąt dzieł inspirowanych Mondrianem i Doesburgiem. Przypominają o aktualności sztuki rodem z Międzywojnia, pamiętając o sile obrazów. Tak, jak o nich przypominał lwowianin Henryk Streng/Marek Włodarski, malując cykl Demonstracja obrazów w latach 30., w którym dzieła sztuki są nieodłączną częścią protestu przeciwko czemuś i zarazem w jakiejś sprawie. Podobnie do postaci namalowanych przez Strenga/Włodarskiego osoby uczestniczące w pochodzie Wiosna nasza zabierają ze sobą prace, banery i transparenty. Ascetyczna paleta realizacji, która opiera się na bieli, czerni i podstawowych kolorach (czerwieni, żółci i błękicie) to nie tylko odwołanie do neoplastycznych idei, ale również czytelny sygnał solidarności z osobami z Ukrainy, a także Białorusi.

Dzieła powstałe na okoliczność Demonstracji neoplastycznej posłużą nie tylko jako wizualna oprawa antywojennego przemarszu – po jego zakończeniu zostaną wymienione na darowizny na rzecz organizacji humanitarnych wspierających Ukrainę w obliczu putinowskiej agresji. Powstały we współpracy ze środowiskiem artystycznym z Białej Cerkwi, Charkowa, Czerwonogradu, Gdańska, Katowic, Kijowa, Krakowa, Lwowa, Poznania, Rejkiawiku, Torunia, Warszawy i Winnicy, a także – dzięki wkładowi uczennic i uczniów Liceum Plastycznego z Grudziądza. Koncepcja przenoszenia narzędzi sztuki do świata codziennego, która przyświeca organizatorom i organizatorkom Demonstracji neoplastycznej – królikokaczkom – to coś więcej, niż jałowe dyskusje na temat użyteczności sztuki. To kolejny rozdział historii solidarności, współpracy i oporu wobec agresji za pomocą niestandardowych, oddolnych narzędzi i kreatywności.

Biuro Usług Postartystycznych w podsumowaniach 2021 roku

Działania realizowane przez BUP w 2021 roku znalazły się w podsumowaniach najważniejszych artystycznych wydarzeń roku. W tekście dla magazynu SZUM Kuba Szreder wspomina postartystyczne działania w ramach pleneru OPOLNO 2071 oraz Marszu Gościnności. W swoim końcoworoczonym eseju dla SZUMu Stach Szabłowski pisze o Marszu Gościnności i zrealizowanym w jego ramach Pomniku drutu kolczastego Michała Frydrycha w kontekście kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej. Piotr Policht w podsumowaniu 2021 roku opublikowanym na portalu culture.pl zwraca uwagę na plener OPOLNO 2071, który interpretuje jako praktyczne narzędzie namysłu nad rolą sztuki wobec katastrofy klimatycznej.

Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole?

Celem projektu realizowanego od października 2021 do września 2022 roku przez Biuro Praktyk Postartystycznych jest stworzenie, promocja i dystrybucja publikacji, która będzie służyła edukatorom, pracownikom instytucji kultury i artystom jako zasób wiedzy i narzędzie budowania języka reagowania na przejawy przemocowych praktyk i dyskursów.
W ramach projektu Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole? zaprosimy także do uczestnictwa w warsztatach wspierających umiejętności m.in. rozpoznawania i reagowania na przemocowe dyskursy w najbliższym otoczeniu; popularyzujących wartości takich jak wolność sumienia i wypowiedzi (w tym wypowiedzi artystycznej), poszanowanie różnorodności postaw jako fundamenty demokracji i społeczeństwa obywatelskiego oraz radzenie sobie w sytuacjach konfliktu wartości w najbliższym otoczeniu – zawodowym, rodzinnym czy instytucjonalnym.

Projekt rozpoczęło działanie w przestrzeni publicznej – akcja artystyczno-aktywistyczna Marsz Gościnności zrealizowana w dniu Święta Niepodległości 11 listopada 2021.
Warsztaty i publikacja zaplanowane zostały na rok 2022.

Projekt „Jak rozmawiać o antyfaszyzmie przy wspólnym stole” jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.

Marsz Gościnności

9-15.11.2021
www.marszgoscinnosci.pl

Nawet w listopadzie Polska może być inna. Klimatu nie zmienimy, ale zmienić można atmosferę. Wyobraźmy sobie, że zamiast marszu szowinistów, obłaskawianych milionowymi dotacjami, organizuje się marsz gościnności. Że Polska nie jest ksenofobicznym i homofobicznym krajem, naznaczonym nieprzepracowaną historią antysemityzmu i mizoginicznymi fantazjami. Że jest krainą otwartą, tolerancyjną i gościnną, a nawet przyzwoitą. Że tu udziela się schronienia potrzebującym, nie skazuje ich na śmierć z głodu, zimna i wyczerpania. Krajem, w którym szanuje się tych, którzy pomagają bliźnim, a nie tych, którzy ich biją i popychają. Krajem wolnym od naznaczania, szczucia i histerii.

Marsz Gościnności to platforma dla artystycznych wizji oraz hołd dla codziennych praktyk międzyludzkiej solidarności. Wydarzenie przyjęło formę rozciągniętego w czasie festiwalu idei, praktyk gościnności oraz marzeń o innej, otwartej i tolerancyjnej Polsce, zorganizowanego pomiędzy 9 i 15 listopada. Festiwal nie miał jednego miejsca, tak jak gościnność nie powinna mieć granic. Kulminacyjnym momentem działania był dzień 11 listopada, gdy osoby związane z Marszem wzięły udział antyfaszystowskim street party – największej w Polsce demonstracji wspólnego, społecznego, publicznego sprzeciwu wobec nienawistnych ksenofobicznych haseł podnoszonych w trakcie marszu niepodległości. Spektakularnym symbolem licznego, prouchodźczego Bloku Gościnności były złote flagi zrobione z koców termicznych, które zaproponowała Joanna Rajkowska.

Marsz Gościnności działał oddolnie, na zasadzie samoorganizującej się koalicji. Wziął w nim udział szereg różnego rodzaju podmiotów: grupy, instytucje i firmy, ruchy społeczne i NGOsy, aktywistki i aktywiści, artystki i artyści, edukatorki i edukatorzy, silne i słabi, obywatelki i obywatele, memiarze i youtuberki.  W ramach wspólnotowego festiwalu wyobraźni zebraliśmy propozycje działań i wszelkie formy twórczej wypowiedzi nagłaśniającej kryzys humanitarny na granicy, propagujące i praktykujące gościnność, podkreślające ludzki obowiązek niesienia i kultywowania pomocy. W sumie w ramach Marszu Gościnności odbyła się ponad 50 wydarzeń i działań: dyskusji, benefitów, wystaw, demonstracji, warsztatów, performansów, spotkań, koncertów. Artystki i aktywiści dzieli się także różnymi formami wypowiedzi: wyznaniami, wierszami, obrazami, zdjęciami, grafikami, memami, filmami, postaami, instastories, linkami czy tweetami, które były emitowane na kanale Marszu na Telegramie, który pełnił funkcję festiwalowej rozgłośni.

Marsz Gościnności i działania w jego ramach były omawiane w mediach m.in. w tekście Stacha Szabłowskiego w Przekroju oraz reportażu serwisu wyborcza.pl na temat antyfaszystowskiego street party 11 listopada 2021 roku.

Plener Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071

Opolno, Zdrój 6-8 sierpnia 2021

W lipcu 1971 roku w Opolnie Zdroju, dawnej miejscowości uzdrowiskowej, graniczącej z odkrywką Kopalni Węgla Brunatnego Turów, odbył się pionierski, pierwszy w historii sztuki polskiej, ekologiczny plener artystyczny „Ziemia Zgorzelecka 1971: Nauka i sztuka w procesie ochrony naturalnego środowiska człowieka”. Sympozjum, w którym wzięły udział najważniejsze polskie artystki i artyści, naukowczynie, eksperci oraz przedstawiciele społeczności lokalnej – mieszkańcy Opolna-Zdroju, górnicy, dyrekcja Kopalni – wpisywało się w niezwykle żywą w latach 60. i 70. XX wieku tradycję plenerów artystycznych. Wydarzenie było w całości problematyce ekologicznej, stając się momentem założycielskim dla rodzącej się wtedy w polskim świecie twórczym świadomości środowiskowej. Bezpośrednia bliskość kopalni, elektrowni i industrialnego krajobrazu oraz program pleneru inspirowały artystki i artystów do tworzenia ekologicznych wypowiedzi artystycznych, a także prowadzenia dyskusji na temat relacji człowieka i środowiska.

W okrągłą, 50. rocznicę pierwszego polskiego, ekologicznego pleneru artystycznego, artystki i artyści ponownie odwiedzili Opolno-Zdrój. Podczas trzydniowego pleneru „Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071” grupa twórczyń, kuratorów, badaczek oraz przedstawicieli społeczności lokalnej powróciła do dyskusji i działań rozpoczętych w 1971 roku. Jednak tym razem, zamiast ostrzegać, snuć apokaliptyczne rozważania i komentować destrukcyjne zapędy gatunku homo sapiens, artystyczne narzędzia i twórcza wyobraźnia zostały uruchomione by wytworzyć wizję wspólnej, zielonej i sprawiedliwej przyszłości dla Opolna-Zdroju i całego regionu. Osią plenerowych działań była spekulatywna fikcja, w której odkrywka i elektrownia są już wspomnieniem dawno minionych czasów, a Opolno-Zdrój – futurystycznym uzdrowiskiem i rekreacyjnym centrum rezydencji artystycznych. 

Plener z założenia wpisuje się w niezwykle istotną debatę dotycząca transformacji energetycznej i jej społecznych kosztów, która toczy się obecnie w Polsce. Na początku roku polski rząd wydał zgodę na przedłużenie funkcjonowania kopalni i elektrowni w Turowie oraz poszerzenie obszaru odkrywki. Oznacza to zniknięcie z powierzchni ziemi połowy pełnego zabytkowej architektury uzdrowiskowej Opolna-Zdroju; dalszą eskalację problemów i napięć trapiących lokalną społeczność (która od wielu lat cierpi z powodu trudnej sytuacji społecznej, ekologicznej i materialnej) oraz dalsze zanieczyszczanie środowiska i degradację krajobrazu. Kopalnia i elektrownia Turów znalazły się na ustach całej Europy, gdy czeski rząd zaskarżył tę decyzję w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Realizując działania w tym kontekście za pomocą twórczych metod i artystycznej wyobraźni zabraliśmy głos w dyskusji, w której jak w soczewce skupiają się kluczowe dla Polski i Europy problemy związane z kryzysem klimatycznym, sprawiedliwą transformacją i Europejskim Zielonym Ładem.

W ramach pleneru zrealizowaliśmy szereg działań, w tym m.in.:

-W czasie pleneru w Opolnie-Zdroju działała stanowiąca centrum wydarzeń kawiarenka artystyczna „Wypoczęty Kuracjusz”, którą opiekowały się dzieci z Opolna. Za kwiatek lub kamyk można było „kupić” napary ziołowe z lokalnych ziół, ciasta zrobione przez mieszkanki Opolna i pobliskiej Sieniawki, kawę i przekąski. Kawiarenka, zachęcająca do spotkania i rozmowy przestrzeń wspólna, wyróżniała się specjalnie zaprojektowaną identyfikacją graficzną, dekoracjami i relaksującą muzyką.

-W wybranych lokalizacjach zaprezentowaliśmy wydruki kolaży przedstawiających spekulatywne, futurystyczne wizje Opolna-Zdroju w 2071 roku. 

-Kolaże zostały także wydrukowane w formie pocztówek z roku 2071, które mieszkańcy mogli wypełnić w kawiarence i symbolicznie „wysłać” do siebie czy bliskich wiadomość z przyszłości.  Pocztówki zostały wypełnione przez wielu mieszkańców, którzy zawarli na nich niezwykle poruszające wypowiedzi oraz wspaniałe wizje zielonej, sprawiedliwej przyszłości Opolna-Zdroju.

-Plener symbolicznie otworzył przyjazd grupy „Tour de Zdrój”, czyli grupy artystek i artystów, która przyjechała rowerami do Opolna-Zdroju z Sokołowska, prosto z odbywającego się tam co roku artystycznego festiwalu „Konteksty”. Trasa „Tour de Zdrój” prowadziła przez Czechy i Niemcy, śladami rodu Oppeln – historycznych założycieli Opolna.

-W kawiarence odbyły się warsztaty z eksperymentalnego kiszenia, zorganizowane dla mieszkańców Opolna i okolic. Cieszyły się one ogromną popularnością, uczestnicy w trakcie kilku godzin zawekowali warzywa, owoce, jajka a nawet węgiel. Kilka słoików zostało przygotowanych specjalnie na 100. rocznicę pleneru – z ich otwarciem trzeba poczekać do roku 2071.

-Zrealizowaliśmy warsztaty fotograficzne dla dzieci, czyli tych osób, które będą mieszkały w Opolnie-Zdroju w 2071 roku i będą realnie kształtować przyszłość tego miejsca. Efektem warsztatów jest dokumentacja pleneru z perspektywy jego najmłodszych uczestników.

-Carbon-fit – w kawiarence odbyły się zajęcia „carbon fitu”, czyli crossfitu z użyciem brył węgla zamiast tradycyjnych, sportowych obciążników.

-„Drzewa energetyczne” – działanie rytualne poświęcone drzewom Opolna-Zdroju. W miejscowości do dziś pozostały szpalery zabytkowych drzew – przede wszystkim lip, sosen i kasztanów. Niektóre z nich pamiętają czasy międzywojennego uzdrowiska Bad Oppelsdorf – lokalna społeczność, we współpracy ze studentami z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, stara się o wpisanie ich na listę pomników przyrody, póki co niestety nieskutecznie. W ramach ceremonii drzewa zostały honorowymi uczestnikami pleneru „Opolno 2071” oraz symbolicznymi powiernikami marzeń mieszkańców Opolna-Zdroju. 

-W trakcie pleneru na jednym z drzew zawisła huśtawka dla dzieci. Została ona wykonana we współpracy z lokalnym rzeźbiarzem, z materiałów przemysłowych pozyskanych z kopalni.

-Plener symbolicznie zakończyła niedzielna parada w specjalnie przygotowanych strojach „kuracjuszy przyszłości”, wykonanych z wyjątkowych tkanin. Tkaniny zostały zafarbowane przez artystki naturalnymi metodami z użyciem roślin, ziół i owoców zebranych na opuszczonych działkach, pozostałych po domach wyburzonych przez powiększającą się kopalnię. Podczas wesołego korowodu wędrującego przez Opolno-Zdrój nieśliśmy rekwizyty z papier mache (owoce, globusy) oraz transparenty „Opolno to przyszłość”. 

-Ostatniego dnia pleneru nagraliśmy teledysk do „Kosmicznych traw” – ekologicznej rewii dziecięcej z połowy lat 80. wykonywanej przez zespół „Siódemka” domu kultury przy kopalni węgla w Knurowie. Opatrzone futurystyczną, syntezatorową muzyką „Kosmiczne trawy” opowiadają o złych dzieciach, które depczą trawy i niszczą środowisko. Trawy wznoszą lament, lament leci w kosmos i dociera do kosmicznych traw, które przylatują na ziemię i grożą dzieciakom, że wyślą je na Ganimedę, gdzie nic nie rośnie, jest sucho, gorąco i nie da się żyć.  Cała historia dąży do szczęśliwego finału, w którym dzieci naprawiają swoją relację z planetą i środowiskiem. Teledysk do wybranych fragmentów utworów nakręciliśmy na tle spektakularnego widoku kopalni i elektrowni Turów. Premiera materiału odbędzie się wkrótce.

Plener OPOLNO 2071 był omawiany w mediach artystycznych, ogólnopolskich i lokalnych m.in. w rozmowie w Dwutygodniku, podcaście magazynu SZUM, magazynie Malkontent, radiu RDC, Telewizji Bogatynia i portalu Zgorzelec.info. Anna Ptak, jedna z uczestniczek działania, opublikowała esej na temat pleneru w drukowanym wydaniu magazynu SZUM. Tekst i relacja wideo z pleneru w oko.press zostaną opublikowane wkrótce.

Plener „Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071” został zorganizowany przez Biuro Usług Postartystycznych we współpracy z przedstawicielkami i przedstawicielami społeczności Opolna-Zdroju, panią sołtys Anną Wilczyńską i Stowarzyszeniem na Trójstyku, oraz Muzeum Współczesnym Wrocław i Akademią Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, w ramach obchodów 50. jubileuszu pleneru „Ziemia Zgorzelecka 1971”, które trwają od czerwca do października 2021 roku.

Kontakt

Biuro Usług Postartystycznych
email: bup@beczmiana.pl